نظام دیوانی ساسانیان و صاحب منصبان عالی مقام (از آغاز دوره ساسانیان تا بهرام پنجم) : پایان نامه کارشناسی رشته تاریخ

دانشجویان گرامی رشته تاریخ مقطع کارشناسی سلام. تیم پرتلاش مسترداک این بار برای شما پایان نامه ای با موضوع ” نظام دیوانی ساسانیان و صاحب منصبان عالی مقام ” به ارمغان آورده است. امیدوراریم برای شما مفید بوده و به شما در مسیر رشد و پیشرفت علمی کمک نماید. تیم مسترداک برای شما دانشجویان عزیز مقطع کارشناسی رشته رشته تاریخ آرزوی توفیق روزافزون دارد.

چکیده نظام دیوانی ساسانیان و صاحب منصبان عالی مقام

پایان نامه حاضر می کوشد شکل گیری و گسترش نظام حکومتی ایران دوره ای ساسانی را از سال 226تا 420  میلادی روشن سازد.محور این تحقیق توصیفی است پیرامون بخش های قضایی و اداری دیوانسالاری ساسانی. در این میان ، مقام های مربوط به این نظام مورد توجه  قرار گرفته اند .

فصل اول تحقیق که حکم مدخل را دارد ،روند قدرت یابی و استقرار حکومت ساسانی را در دوره ای اردشیر بابکان مورد بررسی قرارمی دهد ؛ سال های کوشش او در برقراری پیوندهای نزدیک میان دین و حکومت و به عبارت بهتر ، اتخاذ شکلی یگانه از دین به عنوان دین رسمی ، در جریان این روند مورد بحث قرار گرفته است .

فصل دوم ،جزئیات مربوط به طبقات اجتماعی در این دوره گردآوری و تحلیل شده اند ،

درفصل سوم تصویری کلی از نظام دیوانی ساسانیان ارائه می کند.

فصل چهارم مشاغل دیوانی و درباری دیوانسالاری ساسانی را مورد بررسی قرار می دهد . بالاخره ،در فصل پایانی ،شخصیت های برجسته ای که در دیوانسالاری ساسانی ایفای نقش کردهاند ، مورد شناسای و تحقیق قرار گرفته اند .

روش تحقیق به کار رفته در این بررسی بیش از هر چیز روش کتابخانه ای است .داده های این بررسی از متن های نوشتاری گردآوری شده اند . در ارائه ای این داده ها از شیوه ی توصیفی – تحلیلی استفاده شده است و در مواقع لزوم ،کوشش شده است مباحث متناقض مورد تحلیل نیز قرار گیرند.

واژگان کلیدی : دیوانسالاری – ساسانیان-  مشاغل دیوانی و درباری – طبقات اجتماعی – شخصیت های دیوانی .

هدف : نظام دیوانی ساسانی از بدو ورودم به رشته تاریخ همواره برایم جذاب و جالب بود . علاقه وافر به این موضوع و عدم تدوین کتاب و پایان نامه جامع و کامل مرا بر آن داشت تا این مبحث  را به عنوان موضوع پژوهش  خود انتخاب نمایم .

در این رساله بر آن هستیم تا ساختار اداری و درباری ساسانیان را روشن سازیم و نیز صورتی شفاف و نظام مند از تشکیلات عصر ساسانی – که منابع مختلف در آن دچار ضد و نقیض گویی های فراوانی شده اند- ارایه نمایبم.

بیان مساله :

رساله حاضر با عنوان نظام دیوانی ساسانیان و صاحب منصبان عالی مقام ( از آغاز دوره ساسانی ، بهرام پنجم ) دارای ویژگیهای خاصی می باشد که شناسایی این ویژگی ها راه تحقیق را بر پژوهشگر هموار می نماید . در انجام این پژوهش چند نکته مهم وجود داشته است : یکی نظام حکومتی ایران دوره ساسانی به چه شکلی بود و دیگری  صاحب منصبان عالی مقام در نظام دیوانی و تثبیت دیانت زر تشتی چه نقشی داشتند .

پیشینه و ادبیات تحقیق :

محققانی که راجع به اوضاع اجتماعی ساسانی سخن گفته و یا تاریخ تشکیلات اداری خلفای عباسی و حکومت های محلی که از دل اعراب سر بر آوردند، را به قلم کشیده اند ، صفحاتی از کتاب‌های خود را به دیوان های عصر ساسانی و شخصیت های برجسته ی ساسانی اختصاص داده اند . اما تحقیق جامع و کاملی که اختصاصاً  در این مورد باشد وجود ندارد و ازاین حیث پژوهش فوق کاری بدیع و نو می باشد .بیان مسائل به شکل کلی و عدم بر خورداری تحقیقات از تجزیه و تحلیل کافی از جمله مشکلاتی است که از دیر باز گریبان گیر تاریخ ایران بوده است .

سوالات و فرضیات :

با توجه به اهداف تحقیق مورد نظر سوالات  مطرح شده در این پژوهش عبارتند از :

تاثیر دین در ساختار اداری و درباری ساسانی چگونه است ؟

دیوان های پیش از عصر ساسانی چه تاثیری بر نظام دیوانی این دوره داشت ؟

مشاغل دیوانی و درباری به چه کسانی واگذارمی شد ؟

وجود شخصیت های برجسته سیاسی و دینی چه تاثیری در ثبات دین زرتشتی داشتند؟

در جواب سوالات فوق فرضیه های زیر مطرح است:

–  دین و حکومت در عصر ساسانی دارای روابط متقابل بودند.

– ساسانیان نهادهای اداری خود را از هخامنشیان و اشکانیان الگو گرفته بودند.

– مشاغل دیوانی و درباری به طبقه اشراف واگذار می شد .

– صاحب منصبان عالی مقام در ثبات دین زرتشتی تاثیر مستقیمی داشتند .

مشکلات پیش روی پژوهشگر :

از جمله مشکلات پیش روی پژوهشگر دگرگونی و تحریف عنوان دیوان های دوره ساسانی در جریان انتقال آن به دوره اسلامی توسط کاتبان و مترجمان اسلامی است . که این امر شناخت واقعی دیوانهای این دوره را به سختی امکان پذیر می نماید .

از مشکلات دیگر پژوهش حاضر عدم دسترسی به منابع اصلی در مورد نهادهای دیوان ساسانی است.بیشتر کتابهایی هم که در مورد نظام دیوانی ساسانی به صورت پراکنده ای به این موضوع اشاره کرده اند از نظر ویرایش و نگارش دارای نواقص زیادی می باشد و نیز بسیاری از منابع یا در کتابخانه ها  موجود نیست یا به زبان های دیگر است  از آنجایی که حیطه زمانی تحقیق دوران طولانی را در بر می گیرد ، طبعاً فرصت ترجمه تمام این منابع نبوده است تا اینکه مفاهیم مورد نظر را در لابلای آن ها پیدا نمایم . مشکلات دیگری که  پژوهش های از این دست با آن مواجه می شوند به طور مفصل در صفحات آتی آمده است .

روش تحقیق :

روش تحقیق به کار رفته در این بررسی بیش از هر چیز روش کتابخانه ای است .داده های این بررسی از متن هایی نوشتاری گرد اوری شده اند . در ارائه این داده ها از شیوه‌ی توصیفی – تحلیلی  استفاده شده است و در مواقع لزوم ، کوشش شده است مباحث متناقض مورد تحلیل نیز قرار گیرند.

فهرست مطالب

مقدمه

فصل اول: تلاش اردشیر در جهت تشکیل حکومت و اتحاد دین و دولت19

1-1ساسانیان ادامه دهنده را هخامنشیان20

2-1 تلاش اردشیر در جهت تشکیل حکومت 24

3-1اتحاد دین و دولت در عصر ساسانیان 27

 فصل دوم: مروری بر طبقات اجتماعی در عصر ساسانیان 32

1-2 تعریف طبقه اجتماعی33

2-2 طبقات اجتماعی 34

3-2 طبقه روحانیون37

1-3-2 موبد 45

2-3-2 موبدان موبد48

3-3-2 هیربد 51

4-3-2 زوت و راسپی53

5-3-2 دستور 54

4-2 طبقه جنگجویان 54

1-4-2 وظیفه جنگجویان 57

2-4-2 تقسیم طبقات جنگجویان57

1-2-4-2 سواره نظام 57

2-2-4-2- جایگاه سواره نظام58

2-2-4-2 پیاده نظام 60

5-2 طبقه کشاورزان و صنعتگران 61

1-5-2- طبقه کشاورزان65

2-5-2-طبقه صنعتگران67

فصل سوم: نظام دیوانی در عصر ساسانیان 68

1-3 شناخت سازمان‌های داخلی دوره ساسانیان 69

2-3- دیوان 73

1-2-3 پیدایش دیوان‌ها 75

3-3 دیوان ریاست طبقات جامعه77

1-3-3 وزرگ فرمذار یا بزرگ فرمذار78

2-3-3وظایف و اختیارات وزیر 83

4-3 دیوان سپاه84

1-4-3ایران سپاهید86

2-4-3ارتشیاران سالار 89

3-4-3ارگبذ 90

5-3 دیوان دادرسی (داد)93

1-5-3 ارزش داد و دادگستری96

2-5-3 منشاء قوانین در عصر ساسانیان98

3-5-3 حوزه قضات99

4-5-3 ادّله اثبات دعوی100

5-5-3 پادشاه در منصب قضاوت102

6-5-3 روحانیون در منصب قضاوت103

6-3 دیوان رسایل (دیوان دبیران)105

7-3 طبقه‌ی متستخدمین ادارات (دبیران)106

1-7-3 دبیر109

2-7-3 ایران دبیربد(دبیر بد) 110

3-7-3 اهمیت دبیران و دیدگاه شاهان به دبیران111

4-7-3 چگونگی برگزیدن دبیران114

5-7-3 وظایف دبیران 116

6-7-3 اصناف دبیران 119

1-8-3 دین دبیر119

8-2–3 دبیران دیوان خراج 120

3-8-3 گذک آمار دبیر121

4-8-3 واسپوهرگان آمازکار121

5-8-3 روانیگان دبیر121

6-8-3 آذربادگان دبیر121

7-8-3 گنج آمار دبیر122

9-3 دیوان سرای شمره یا دیوان استیفا (اداره مالیه)122

10-3 دیوان خراج123

1-10-3 خسرو انوشیروان و اصلاح نظام مالیاتی125

2-10-3 واستر پوشان سالار126

3-10-3 آمار کار(آمارگر ) 128

4-10-3 دهقانان129

1-4-10-3 جایگاه دهقانان 132

11-3 دیوان درآمدهای کل کشور133

12-3 دیوان خزائن 134

13-3 گهبذ و ضرب مسکوکات135

14-3 دیوان آتشکده‌ها 136

15-3 دیوان برید 137

16-3 دیوان اشراف141

17-3 دیوان ایران دربد 142

18-3 دیوان مهرشاهی (دیوان خاتم )143

19-3 دیوان احشام144

1-19-3آخور آمار دبیر – آخورسالار145

20-3 دیوان ویژگان 146

21-3 دیوان نوروز 147

22-3 دیوان کستبزود (دیوان آب)148

1-22-3 وظیفه‌ی دیوان آب149

23-3 دیوان جامه خانه 150

24- 3ایران درستبد150

 فصل چهارم :مشاغل دیوانی و درباری152

1-4مشاغل دیوانی153

2-4 پادشاه154

1-2-4شاه 155

1-2-4 وظیفه متقابل شاهان و پادشاهان 156

3-4 شهرب157

4-4 مرزبان159

5-4 اسپهبد161

6-4 پادگوسپانان 162

7-4 بیدخش164

8-4 اندرزبد 165

9-4 آموزگاران اسواران 166

10-4 دریوشان جادگ گو و دادور (مدافع درویشان و دادور)167

11-4 خرم باش167

12-4 پشتیگبان سالار 169

13-4 مهماندار170

14-4 خوانسالار171

15-4 پذشخوار 172

16-4 مردبذ173

17-4 دیده‌بان سلطنتی 174

18-4 بازدار 174

19-4 گنجور 175

20-4 دواتدار175

21-4 کاروانسالار176

22-4 تغاربد 176

23-4 آیین بد176

24-4 بازاربد177

25-4 کیروگ بد ( هنربد )177

فصل پنجم شخصیت‌های برجسته دوره ساسانیان179

1-5 تنسر در منابع 180

1-1-5-تنسر182

2-1-5 تنسر شخصیتی تاریخی 184

2-5 ابرسام186

1-2-5تنسر و ابرسام 188

3-5 کرتیر و تقویت روحانیت زرتشتی192

1-3-5 کرتیر193

2-3- 5 کرتیر و شاپور یکم و ترقی مقام وی در شاهان بعدی195

3-3-5 کریتر و کتیبه‌های وی 199

4-5 آذرپاد مهراسپندان206

5-5 مهرنرسی210

نتیجه215

تصاویر

کتاب شناسی ( فهرست منابع و ماخذ) 219

این فایل با فرمت ورد (doc) به تعداد 219 صفحه  تایپ شده است  که  کاملا قابلیت ویرایش دارد و درون یک فایل فایل فشرده (zip) است که باید توسط برنامه هایی از قبیل winrar  آن را از حالت فشرده (extract) خارج سازید و توسط برنامه ی MICROSOFT  WORD فایل را باز کنید.